Parafia pw. Świętego Bartłomieja Apostoła Goraj

Do parafii należą miejscowości: Bononia, Goraj, Łada, Malinie, Zagrody, Zastawie

Osada Goraj nadana zapewne przez Kazimierza Wielkiego Dymitrowi z Goraja, nadanie to potwierdzone zostało w r. 1378 przez Ludwika Węgierskiego. Z końcem w. XIV (1398 ?) posiada prawo miejskie. W tym czasie istniał zamek zlokalizowany być może na terenie dawnego grodziska, obecnie zapewne teren folwarku. Od r. 1508 własność Mikołaja Firleja wojewody lubelskiego, w tym samym roku miasto przeniesione na prawo magdeburskie. Ok. poł. w. XVI Firlejowie zakładają zbór kalwiński, który przetrwał do pocz. 2. ćw. w. XVII. Miasto spalone m. in. ok. r. 1561 i 1780. Położone nad rzeką Ładą. Plan otwarty z rynkiem zbliżonym do kwadratu i ulicami rozchodzącymi się z narożników. Zabudowa luźna, murowana i drewniana, parterowa, nowa. Kościół w północno-zachodniej części osady.

Erekcja parafii rzymskokatolickiej w Goraju w r. 1379. Obejmowała bardzo rozległy teren, jednak z biegiem lat został on pomniejszony przez powstanie nowych parafii (Radzięcin w. XVI, a w w. XX - Branew, Chrzanów i Gilów). Uposażenie parafii było znaczne, m.in. folwark liczący w w. XVIII 217 mórg. W okresie przedrozbiorowym probostwo powierzano profesorom Akademii Zamojskiej.

Obok działalności duszpasterskiej Zajmowano się prowadzeniem szkoły parafialnej, jak również szpitala będącego schronieniem dla ubogich (np. w w. XVIII było ich 8). Sporą aktywność okazywały bractwa (np. różańcowe) i tercjarze. Należy nadmienić o istnieniu biblioteki parafialnej, chociaż jej zasób zarówno w dawnej Rzeczypospolitej, jak i w w. XX byt bardzo skromny.

W okresie nowożytnym przy parafii był wikariusz, a w w. XVIII już 2. Druga wojna światowa zapisała smutną kartę w dziejach parafii; ofiary w czasie działań wrześniowych w r. 1939, aresztowania i wywożenie do obozów zagłady (1942, Oświęcim, Dachau, Majdanek), dwukrotne spalenie Goraja i śmierć w obozie oświęcimskim proboszcza ks. Ludwika Wielgosza.

Szczególną czcią parafianie otaczają wizerunek Matki Boskiej Gorajskiej umieszczony w miejscowym kościele.

Po wojnie wybudowano nowe budynki gospodarcze i dom parafialny. Obecnie parafia należy do dekanatu biłgorajskiego północnego, poprzednio do urzędowskiego, a w w. XIX-XX - do szczebrzeszyńskiego.

Do w. XVIII kolejne świątynie były drewniane. Pierwsza została wybudowana w r. 1379 przez Dymitra z Goraja, podskarbiego koronnego Kazimierza Wielkiego, zniszczona w w. XVI. Następna z nich zniszczona w czasie potopu szwedzkiego, a kolejna drewniana spłonęła w r. 1780. Obecnie istniejącą wybudowano w latach: 1779-1782 z fundacji ks. Baltazara Dulewskiego, profesora Akademii Zamojskiej i proboszcza gorajskiego. Konsekrował ten kościół bp Jan Lenczowski, 13 VI 1790 r., pw. św. Bartłomieja Ap. (poprzednie świątynie były pod tym samym wezwaniem).

Pożar kościoła w r. 1795, a dachu 25 VII 1923, potem remontowany i następnie pomalowany wewnątrz w r. 1928. Odbudowa zniszczonej wieżyczki na sygnaturkę nastąpiła w r. 1949, a odnowienie kościoła w r. 1964 (malował Marian Pecka z Goraja wg wzorów z r. 1928).

Kościół barokowy. Orientowany. Murowany z cegły, otynkowany. Jednonawowy. Nawa prostokątna z węższym i nieco niższym jednoprzęsłowym prezbiterium zamkniętym półkoliście, przy którym od strony południowej zakrystia ze skarbczykiem na piętrze i ośmioboczną wieżyczką mieszczącą klatkę schodową, od strony północnej kaplica; przy nawie od południa kruchta. Wnętrze rozczłonkowane pilastrami, sklepienie kolebkowe z lunetami, na gurtach, w zakrystii strop. Chór muzyczny murowany, wsparty na dwóch filarach, z lekko wysuniętą częścią środkową. Kaplica otwarta do nawy arkadą, analogiczna ślepa arkada w południowej ścianie prezbiterium. Fasada jednokondygnacjowa, rozczłonkowana zdwojonymi pilastrami i ożywiona płycinami, na osi otwór drzwiowy w profilowanym uszatym obramieniu z trójkątnym szczytem; szczyt fasady zwieńczony frontonem ze spływami po bokach. Elewacje boczne rozczłonkowane pilastrami podtrzymującymi belkowanie. Szczyt kruchty barokowy z zegarem słonecznym. Dachy nad nawą, prezbiterium i kruchtą dwuspadowe, nad zakrystią pulpitowy, kryte blachą; nad nawą wieżyczka na sygnaturkę z 1952 r. projektu archidiec. T. Witkowskiego. W zakrystii portal kamienny prostokątny z końca XVIII w.; drzwi z nawy do kruchty obite blachą w romby.

Ołtarz główny z fragmentami barokowymi, z herbami Jelita i Korybut (Elżbiety z Wiśniowieckich Zamoyskiej ?), rzeźbami barokowymi śś. Andrzeja, Bartłomieja, aniołów i Boga Ojca w zwieńczeniu oraz obrazami: św. Stanisława bp., św. Bartłomieja i Zaśnięcia Matki Boskiej w zwieńczeniu, tabernakulum rokokowe z obrazem Ostatniej Wieczerzy z tegoż czasu; antepedium z ok. poł. w. XIX.

Dwa ołtarze boczne przy tęczy rokokowe z 4. ćw. w. XVIII; lewy z rzeźbami Aarona, św. Józefa i aniołów oraz obrazami MB Gorajskiej z Dzieciątkiem Jezus z w. XVII-XVIII w sukience srebrnej barokowej z w. XVIII, św. Michała na zasuwie, św. Walentego w zwieńczeniu z końca w. XVIII; prawy z rzeźbami św. Jana Nepomucena, nierozpoznanego świętego i aniołów oraz obrazami: św. Anny Samotrzeć w srebrnej sukience, św. Wojciecha na zasuwie, św. Antoniego w zwieńczeniu, z tegoż czasu. Trzeci klasycystyczny z pocz. w. XIX z rzeźbami śś. Barbary i Katarzyny o charakterze barokowym z 1. poł. w. XIX. Czwarty ołtarz boczny, nowy, z barokową grupą Ukrzyżowania z końca w. XVIII. Ołtarz w kaplicy również barokowy z rzeźbą św. Józefa z pocz. w. XVIII. Chrzcielnica i kropielnica kamienne z przełomu w. XVIII/XIX.

Dzwonnica - bramka znajdująca się w murze otaczającym cmentarz kościelny od strony południowej. Zapewne z okresu budowy kościoła. Murowana z kamienia i cegły, otynkowana. Czworoboczna, dwukondygnacjowa, w dolnej kondygnacji otwór przejazdowy, w górnej dwa przeprute otwory na dzwony, zamknięte łukiem półkolistym. Zwieńczona trójkątnym szczytem. Daszek dwuspadowy, kryty dachówką.

1. Parafialny, rzymskokatolicki, czynny, założony w r. 1772, poszerzany w latach: 1780, 1846, 1909, 1919, w kształcie czworoboku o pow. 2,3 ha, podzielony na 8 prostokątnych kwater. W zachodniej części kaplica z r. 1988 wg projektu Zbigniewa Gorzkowskiego. Ogrodzony od frontu metalowymi przęsłami przy metalowych słupach na podmurowaniu, z pozostałych stron ogrodzenia brak

2. Cmentarz z I wojny światowej, nieczynny, założony po r. 1915, w kształcie prostokąta o pow. 0,15 ha, bez podziału na kwatery. Pochowani żołnierze armii niemieckiej i austriackiej.

3. Żydowski, nieczynny, sąsiaduje z cmentarzem rzymskokatolickim

Kapłani zmarli pochowani na cmentarzu parafialnym:
ks. Kazimierz Matraszek (+1857), ks. Antoni Zieliński, ks. Henryk Misa (+2017)

Kapliczki w Goraju:
1. Zapewne z końca w. XVIII. Drewniana. Czworoboczna z otworem wejściowym zamkniętym półkoliście, ujętym pilastrami. Daszek namiotowy z baniastą latarnią. Wewnątrz obraz Ukrzyżowania barokowy i rzeźba św. Jana Nepomucena z w. XVIII. -

2. Z w. XIX. Drewniana. Czworoboczna z otworem wejściowym zamkniętym półkoliście. Daszek dwuspadowy pobity gontem. Wewnątrz obraz Matki Bożej Częstochowskiej z w. XIX ludowy. -

3. Murowana z w. XIX. Czworoboczna z otworem wejściowym zamkniętym półkoliście. Daszek namiotowy pobity gontem. Wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena rokokowa.